Η γεωθερμική ενέργεια αποτελεί τεράστιο σε βαθμό αναξιοποίητο πόρο στην Ευρώπη, ο οποίος προσφέρει σημαντική λύση για τη βιώσιμη ενεργητική μετάβαση της ηπείρου.
Στοιχεία της Eurostat, αναφέρουν ότι περίπου 50 % της ενέργειας στην ΕΕ καταναλώνεται για θέρμανση και ψύξη των κτιρίων, ενώ το 75 % περίπου της ενέργειας που καταναλώνεται προέρχεται από ορυκτά καύσιμα[1]. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Γεωθερμικής Ενέργειας (EGEC), η γεωθερμική ενέργεια μπορεί να καλύψει περίπου το 25 % της κατανάλωσης θέρμανσης και ψύξης και περίπου το 10 % της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη[2].
Βάση της «Έκθεσης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Γεωθερμικής Ενέργειας (EGEC)» που γνωμοδοτήθηκε πρόσφατα (26/09/2024) από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) “Η γεωθερμική ενέργεια χαρακτηρίζεται συχνά ως ο «κοιμώμενος γίγαντας», λόγω του ανεκμετάλλευτου δυναμικού της σε ολόκληρη την Ευρώπη”, καθώς αναδεικνύεται ως η προφανής τεχνολογία για ταχεία και συμπεριληπτική ενεργειακή μετάβαση.
Σύμφωνα με έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Επιτροπής, το 2021 η ακαθάριστη γεωθερμική δυναμικότητα της ΕΕ υπερέβη το 1 GWe[3], ενώ η καθαρή δυναμικότητα ήταν 877 MWe. Η παραγωγή γεωθερμικής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ ήταν 6717 GWth[4] , αναλογούσε δηλαδή στο 0,2 % της ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Η εγκατεστημένη ισχύς του τομέα της γεωθερμικής τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης ήταν 2,2 GWth έως το 2021. Συνολικά, η γεωθερμική ενέργεια αντιστοιχούσε σε 2,8 % της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που καταναλώθηκαν προς την πρωτογενή ενέργεια για τηλεθέρμανση και τηλεψύξη στην ΕΕ το 2021. Το ποσοστό παραμένει σταθερό χρόνο με τον χρόνο. Ωστόσο, η γεωθερμική ενέργεια εξακολουθεί να παρουσιάζει δυναμική τάση, με νέα έργα και αυξημένη προσφορά σε εθνικό επίπεδο σε ολόκληρη την Ευρώπη, ιδίως στη Γερμανία (50 %), την Πολωνία (15,6 %) και την Ουγγαρία (11 %)[5].
Συστάσεις Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ)
Η γεωθερμική ενέργεια είναι μια σταθερή και αξιόπιστη πηγή ενέργειας που δεν εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή θερμότητας ή ηλεκτρικής ενέργειας συνεχώς, σε εικοσιτετράωρη βάση. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντικό για τη μείωση της αστάθειας του ενεργειακού συστήματος.
Η παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας έχει εξαιρετικά χαμηλές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, επομένως μπορεί να μειώσει την εξάρτηση της ηπείρου από τα ορυκτά καύσιμα και να διευκολύνει την απανθρακοποίησή της, συμβάλλοντας τόσο σημαντικά στην επίτευξη, έως το 2050, των στόχων της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα.
Το δυναμικό της γεωθερμικής ενέργειας στην Ευρώπη είναι σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητο ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εκπονήσει μια γενική Ευρωπαϊκή στρατηγική για την ανάπτυξη της γεωθερμίας, προκειμένου να αξιοποιηθεί το δυναμικό της γεωθερμικής ως ενέργειας.
Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι επενδύσεις σε γεωθερμικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής δεν θα φέρουν αποτέλεσμα χωρίς την παρέμβαση των κρατών μελών: απαιτούνται κρατική χρηματοδότηση και παροχή κινήτρων για την προσέλκυση αρχικών επενδύσεων και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων που αυτές συνεπάγονται.
Είναι αναγκαίο να προσδιοριστούν με ακρίβεια οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τις περιβαλλοντικές και να διαπιστωθεί ότι η κατασκευή γεωθερμοηλεκτρικών μονάδων αποτελείται από τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων, οπότε είναι πολύ σημαντική η αποδοχή από το κοινό. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι περιβαλλοντικά και τα κλιματικά η γεωθερμική ενέργεια υπερτερεί των κινδύνων, καθώς αποτελεί μία από τις καλύτερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όσον αφορά τη χρήση της γης, τη χρήση των πόρων και την εξάρτηση από τις εισαγωγές.
Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δρομολογήσει ένα πρόγραμμα για την αξιολόγηση των περιοχών παραγωγής γεωθερμικής ενέργειας, προκειμένου να καλυφθούν οι απαιτήσεις της σε δεδομένα όσον αφορά τις γεωτρήσεις. Η προσβασιμότητα στη βάση δεδομένων γεωθερμίας θα μπορούσε να καλύψει ένα κενό, δεδομένου ότι τα δεδομένα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να επιλέγονται οι περιοχές εκείνες της Ευρώπης όπου πρέπει να γίνουν επενδύσεις στη γεωθερμική ενέργεια.
Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να φέρει τους κανονισμούς με διατάξεις σχεδιασμού και αδειοδότησης. Αντί μιας κατακερματισμένης και διάσπαρτης προσέγγισης, προτείνεται να θεσπιστεί κεντρική και ταχεία υπηρεσία μιας στάσης για τη χορήγηση αδειών.
Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευκολύνει τη μάθηση από ομότιμους μεταξύ των κρατών μελών για την επέκταση των εν λόγω συστημάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς και να δημιουργήσει ένα ειδικό κοινό ταμείο έρευνας και την ανάπτυξη της ΕΕ για την ανάπτυξη του γεωθερμικού δυναμικού.
Καινοτομία, έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας
Όπως έχει δηλώσει η ΕΟΚΕ σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της, η Ε&Α και η καινοτομία αποτελούν το μέλλον της ανταγωνιστικότητάς. Η τεχνολογική πρόοδος και η καινοτομία, η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και τεχνικών γεωτρήσεων μπορεί να μειώσει το κόστος και τους κινδύνους της γεωθερμικής ανάπτυξης. Μέρος της υφιστάμενης χρηματοδότησης της έρευνας και ανάπτυξης σε επίπεδο ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της πρωτοβουλίας STEP[6] , θα πρέπει να διατεθεί για την ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας.
Ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας στον τομέα της καινοτομίας
Η ΕΟΚΕ προτείνει τις πρόσθετες καινοτομίες:
- την καθιέρωση της πέμπτης ελευθερίας της ενιαίας αγοράς[7], για την ενίσχυση της έρευνας, της καινοτομίας και της εκπαίδευσης στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας σε ολόκληρη την ΕΕ, προκειμένου να αξιοποιηθούν οι συνέργειες και οι οικονομικές κλίμακες
- τη σύσταση κοινού ταμείου έρευνας και ανάπτυξη για την ανάπτυξη του γεωθερμικού δυναμικού
- την αξιοποίηση της υφιστάμενης δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης για την ένωση των επενδύσεων στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας
- την παροχή στήριξης σε νεοφυείς επιχειρήσεις, καινοτόμες επιχειρήσεις και πιλοτικά έργα
- την αξιοποίηση συνεργειών με άλλους τομείς/μέσα: συνδυασμός γεωθερμίας και ηλιακής ενέργειας, (μη ηλεκτρολυτική) παραγωγή υδρογόνου, αποθήκευση νερού/ενέργειας σε παλιά, εγκαταλειμμένα ορυχεία (εκμετάλλευση εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών εκτάσεων)
Χαρακτηριστικά Γεωθερμικής Ενέργειας
Θετικά
Η γεωθερμική ενέργεια πηγάζει από την εσωτερική θερμότητα της Γης, η οποία προέρχεται από τη θερμότητα που εκλύθηκε κατά τη διάρκεια του σχηματισμού του πλανήτη. Παρέχει τεράστιες ποσότητες ανανεώσιμης ενέργειας καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αδιάκοπη θέρμανση, ψύξη, παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και αποθήκευση ενέργειας, ή ακόμη και για τη βιώσιμη εξόρυξη ορυκτών όπως το λίθιο. Είναι εξαιρετικά απίθανο η ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της για απανθρακοποίηση στον τομέα της θέρμανσης και της ψύξης χωρίς να επιταχύνει σημαντικά τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας.
Η Γεωθερμική ενέργεια μπορεί να βρεθεί θεωρητικά οπουδήποτε, αλλά οι δυνατότητες αξιοποίησής της και η λειτουργία ενδέχεται να διαφέρουν σημαντικά σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές (γεωθερμικό δυναμικό). Εξαρτάται επίσης από τα δομικά και γεωλογικά της Γης (το πάχος του φλοιού της Γης και τη ροή θερμότητας εντός του), τη γεωθερμική βαθμίδα (τον ρυθμό αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από την επιφάνεια της Γης) και τις γεωλογικές συνθήκες, καθώς και από την παρουσία νερού ως μέσου μεταφοράς.
Οι γεωθερμικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής είναι μία από τις λίγες τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που μπορούν να παρέχουν συνεχή, σταθερή ενέργεια βασικού φορτίου και μπορούν να λειτουργούν σταθερά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ενώ ταυτόχρονα αναφέρεται ως ευέλικτη πηγή ενέργειας για την εξισορρόπηση διαλειπόμενων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας.
Οι γεωθερμικές πηγές ενέργειας αποτελούν τοπικές πηγές ενέργειας και δεν απαιτούν μεγάλες ποσότητες υλικών που εισάγονται από τρίτες χώρες· ως εκ τούτου, η χρήση τους θα μειώσει τις εισαγωγές ενέργειας και την εξάρτηση, το κόστος και τις εκπομπές, καθιστώντας το ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης ασφαλέστερο, σταθερότερο και αποδοτικότερο.
Οι κύριες τεχνολογίες για την παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας είναι οι γεωθερμικές αντλίες θερμότητας που αντλούν θερμότητα πολύ κοντά στο έδαφος, και η παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας σε μεγάλα βάθη, η οποία συνήθως φθάνει σε θερμά, γεωθερμικά ενεργά στρώματα μέσω φρεάτων βάθους χιλιάδων μέτρων. Οι αντλίες θερμότητας μπορούν να κατασκευαστούν σχεδόν οπουδήποτε στην Ευρώπη, αλλά η παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας μεγάλου βάθους είναι διαθέσιμη μόνο σε ορισμένες χώρες/περιφέρειες.
Εκτός από τη θέρμανση διαφόρων κτιρίων, το ζεστό γεωθερμικό νερό που χρησιμοποιείται σε θερμοκήπια, στην ξήρανση καλλιεργειών, την απομάκρυνση δρόμων, τη στήριξη βιομηχανικών διεργασιών όπως η παστερίωση του γάλακτος και τη θέρμανση του νερού στις ιχθυοτροφικές εκμεταλλεύσεις, αλλά και για ιατρικούς σκοπούς. Η ανάπτυξη της γεωργίας θερμοκηπίου και της υδατοκαλλιέργειας με βάση τη γεωθερμία μπορεί να αυξήσει σημαντικά την παραγωγή τροφίμων[8].
Τα περιβαλλοντικά και κλιματικά της γεωθερμικής ενέργειας υπερτερούν των κινδύνων. Ο γεωθερμικός σταθμός ηλεκτροπαραγωγής είναι φιλικός προς το περιβάλλον, η παραγόμενη ενέργεια είναι ανανεώσιμη, με ελάχιστες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και συγκρατημένο αποτύπωμα σε σύγκριση με τα ορυκτά καύσιμα και με τις περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όταν χρησιμοποιείται με βιώσιμο τρόπο, η γεωθερμική ενέργεια παραμένει διαθέσιμη για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς η γεωθερμία αναπληρώνεται συνεχώς από τη ραδιενεργό διάσπαση των ορυκτών στο εσωτερικό της Γης.
Αρνητικά
Παρά τα ευνοϊκά χαρακτηριστικά της, η εξόρυξη γεωθερμικής ενέργειας ενέχει προκλήσεις:
- Δυσκολία στις διαδικασίες έγκριση και αδειοδότησης
- Έλλειψη εύκολης συχνότητας γεωλογικών δεδομένων
- Υποτίμηση του κύκλου ζωής τους σε σύγκριση με λύσεις που έχουν μικρότερη διάρκεια ζωής, λόγω έλλειψης τεχνολογικών γνώσεων. Λίγες χώρες παρέχουν στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των εγκατεστημένων γεωθερμικών αντλιών θερμότητας, των γεωθερμικών συστημάτων τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης κ.λπ.
- Μείωση του χρηματοοικονομικού κινδύνου είναι συνήθης τακτική σε μεγαλύτερα έργα, ιδίως για τις νέες μονάδες, οι νέες ενέχουν κινδύνους σε σχέση με τους πόρους και την ανάπτυξη του έργου
- Υψηλό αρχικό κόστος διερεύνησης, γεωτρήσεων και κατασκευής γεωθερμικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής ή συστημάτων θέρμανσης.
- Χαμηλό ποσοστό επιτυχίας των γεωτρήσεων, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος για τις επενδύσεις, πράγμα που μπορεί να αποθαρρύνει τους επενδυτές από τις γεωτρήσεις.
- Μακρές περίοδοι απόσβεσης που προκαλούν μια βεβαιότητα σχετικά με τη μακροπρόθεσμη κερδοφορία των γεωθερμικών έργων.
- Οι επενδύσεις στη γεωθερμική ενέργεια απαιτούν πολύ μεγάλο όγκο αρχικών δεδομένων. Οι επενδυτές χρειάζονται γεωλογικά δεδομένα, προκαταρκτικές επενδυτικές χάρτες, βάσεις δεδομένων ή στοιχεία σχετικά με τις περιοχές που προβλέπονται στη γεώτρηση αυτή καθαυτή, που δεν είναι επί του παρόντος διαθέσιμοι.
Η κατασκευή γεωθερμικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής ενέχει γεωλογικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους:
- η χρήση γεωθερμικών πόρων μπορεί να αλλάξει σε αλλαγές στο υπέδαφος που μπορούν να προκαλέσουν καθίζηση ή άλλα γεωτεχνικά προβλήματα
- η άντληση νερού από γεωθερμικούς ταμιευτήρες ή η διοχέτευσή τους και πάλι εκεί μπορεί να προκαλέσει μικροσεισμούς, ιδίως σε προηγμένα γεωθερμικά συστήματα
- Στις περιοχές με λειψυδρία, η ανάγκη για μεγάλες ποσότητες νερού με σκοπό την άντληση και τη μεταφορά της θερμότητας μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα
- Παρόλο που η γεωθερμική ενέργεια θεωρείται καθαρή, κατά τη χρήση μπορεί να απελευθερωθεί τοξικά αέρια όπως υδρόθειο και διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία και χημικές ουσίες, που πρέπει να απορριφθούν
Ευρωπαϊκά σχέδια και στόχοι για την ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας
Η Ευρώπη αποσκοπεί στη μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030[9] και κατά τουλάχιστον 90 % έως το 2040[10] .
Η αναθεωρημένη οδηγία για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές (RED III[11] ) αύξησε τον στόχο για την ανανεώσιμη ενέργεια στο 42,5 % έως το 2030, τα δε κράτη μέλη της ΕΕ έχουν θέσει ως στόχο το 45%. Σύμφωνα με το άρθρο 23 του άρθρου 23 του δεσμευτικού επιμέρους στόχου για τη δυναμική θέρμανση και ψύξη από ανανεώσιμες πηγές, η οποία θα πρέπει να είναι πολύ σημαντική κατά 1,1 ποσοστιαία μονάδα ετησίως σε όλα τα κράτη μέλη μεταξύ 2026 και 2030.
Στις 18 Ιανουαρίου 2024 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα[12] σχετικά με τη γεωθερμική ενέργεια, στο οποίο εξαίρει τις αντλίες θερμότητας και τις τεχνολογίες γεωθερμικής ενέργειας και «καλεί την Επιτροπή να παρουσιάσει μια γεωθερμική στρατηγική της ΕΕ που παρέχει συγκεκριμένη καθοδήγηση στα κράτη μέλη και στις τοπικές διοικήσεις για την ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας…».
Στη στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια[13] αναφέρεται ότι «για να επιτευχθούν οι στόχοι της ΕΕ για το 2030, η ενεργειακή ζήτηση που καλύπτεται από την ηλιακή θερμότητα και τη γεωθερμία θα πρέπει τουλάχιστον να τριπλασιαστεί».
Ο πρόσφατα εκδοθείς κανονισμός για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας[14] συμπεριέλαβε τη γεωθερμική ενέργεια ως μία από τις βασικές τεχνολογίες για την αλλαγή της ενέργειας από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Στην πράξη για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών[15] προτείνονται μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι έως το 2030 η παραγωγική ικανότητα ορισμένων στρατηγικών τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών, όπως οι αντλίες θερμότητας και οι γεωθερμικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής, θα προσεγγίσουν ή θα καλύψει τουλάχιστον το 40 % των ετησίων. αναγκών ανάπτυξη στην ΕΕ.
Εκτός από την αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη μείωση των εκπομπών, πρέπει να κάνουμε τη συμμετοχή όλων στην πράξη μετάβαση και να μειώσουμε την ενεργειακή φτώχεια. Είναι αναγκαίο να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα (SCF) μπορεί να στηρίξει τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας παρέχοντας άμεση στήριξη στις πλέον ευάλωτες ομάδες, όπως τα νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια, ενώ οι μονάδες τηλεθέρμανσης που χρησιμοποιούν γεωθερμική ενέργεια. πρέπει να συμπεριλάβει στα κοινωνικά σχέδια για το κλίμα που περιγράφεται από τα μέλη για τη χρήση του SCF με σκοπό τη μείωση του κόστους θέρμανσης και ψυχής καθώς και των εκπομπών.
[1] Μερίδιο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (Μερίδιο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές) από την Eurostat.
[2] Geothermal Now: Priorities for the EU’s 2024-2029 mandate (Η γεωθερμική ενέργεια σήμερα: προτεραιότητες της θητείας 2024-2029 της ΕΕ), μανιφέστο του Συμβουλίου Γεωθερμικής Ενέργειας (EGEC).
[3] «GWe» σημαίνει γιγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας
[4] «GWth» σημαίνει γιγαβάτ θερμικής ενέργειας.
[5] Η γεωθερμική ενέργεια στην ΕΕ ενημέρωση από την Υπηρεσία Έρευνας του επόμενου (EPRS).
[6] Πλατφόρμα στρατηγικών τεχνολογιών για την Ευρώπη .
[7] Η ιδέα για την προσθήκη μιας πέμπτης ελευθερίας στις υφιστάμενες τέσσερις για την ενίσχυση της έρευνας, της καινοτομίας και της εκπαίδευσης στην ενιαία αγορά περιλαμβάνεται στην έκθεση του Enrico Letta με τίτλο Much more than a market
[8] Έκθεση του FAO με τίτλο Uses of geothermal energy in food and agriculture (Οι χρήσεις της γεωθερμικής ενέργειας στα τρόφιμα και τη γεωργία).
[9] ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ COM/2021/550 με θέμα « Προσαρμογή στον στόχο του 55 % »
[10] ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ COM/2024/63 Εξασφαλίζουμε το μέλλον μας Ο κλιματικός στόχος της Ευρώπης για το 2040 και η πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, με την οικοδόμηση μιας βιώσιμης, δίκαιης και ευημερούσας κοινωνίας
[11] Οδηγία (ΕΕ) 2023/2413 για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2018/2001, του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999 και της οδηγίας 98/70/ΕΚ όσον αφορά την προώθηση της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, και την κατάργηση της οδηγίας (ΕΕ) 2015/652 του Συμβουλίου
[12] P9_TA(2024)0049 Γεωθερμική ενέργεια- Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 18ης Ιανουαρίου 2024 σχετικά με τη γεωθερμική ενέργεια (2023/2111(INI))- (C/2024/5738)
[13] Στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια [COM(2022) 221 τελικό] .
[14] Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ COM/2023/148 final για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) 2019/943 και (ΕΕ) 2019/942, καθώς και των οδηγιών (ΕΕ) 2018/2001 και (ΕΕ) 2019/944, με σκοπό τη βελτίωση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της Ένωσης
[15] Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ COM/2023/161 final σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου μέτρων για την ενίσχυση του οικοσυστήματος παραγωγής προϊόντων τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών της Ευρώπης (πράξη για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών)
