Αν και η Ελλάδα διαθέτει γεωλογικές δομές που μπορεί να αξιοποιηθούν για παραγωγή γεωθερμικής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας με χαμηλό κόστος, η μεν έρευνα ξεκίνησε αργά το 1970, η δε αξιοποίησή της παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, κυρίως σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις. Οι προσπάθειες ηλεκτροπαραγωγής από την ΔΕΗ ξεκίνησαν το 1984 και ατυχώς πάγωσαν στα μέσα της των 90ς.

Έως σήμερα, η παραγόμενη γεωθερμική ενέργεια εντοπίζεται σε εφαρμογές του πρωτογενούς τομέα, κυρίως στην Κεντρική – Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, αποσπασματικά δε σε νησιά του ΒΑ Αιγαίου.

Το 2003 η ελληνική κυβέρνηση θέσπισε νόμο για τη θέσπιση ειδικού ρυθμιστικού πλαισίου Ν.3175/2003 για την «Αξιοποίηση του γεωθερμικού δυναμικού, τηλεθέρμανση και άλλες διατάξεις», που συμπληρώθηκε το 2009 με δύο υπουργικές αποφάσεις που καθορίζουν τις απαιτήσεις και τις διαδικασίες για τη μίσθωση του δικαιώματος για την εξερεύνηση γεωθερμικής ενέργειας και διαχείρισης. Το 2019, στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του κανονιστικού πλαισίου για την αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας, εκδόθηκε ο Ν. 4602/2019 «Έρευνα, εκμετάλλευση και διαχείριση του γεωθερμικού δυναμικού της Χώρας…κλπ», σε αντικατάσταση του Ν. 3175/2003 και εισάγει καινοτομίες για την βελτίωση των όρων ανάπτυξης, έρευνας και εκμετάλλευσης και την διασφάλιση της ασφάλειας και αειφορίας της γεωθερμικής ενέργειας.

Για την υλοποίηση του νόμου, τo ΥΠΕΝ εξέδωσε δύο σημαντικές υπουργικές αποφάσεις (ΥΑ) που αφορούν στον νέο κανονισμό γεωθερμικών εργασιών.

ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΑΠ/25257/126 (ΦΕΚ Β’ 1960, 2021) «Όροι και διαδικασία εκμίσθωσης των δικαιωμάτων έρευνας, διαχείρισης και εκμετάλλευσης γεωθερμικού δυναμικού στα πεδία τοπικού ενδιαφέροντος (T>90°C) και τις μη χαρακτηρισμένες περιοχές της Χώρας» για την δημιουργία ενός σύγχρονου, σταθερού και διαφανούς επενδυτικού πλαισίου, και την ανάπτυξη βιώσιμων γεωθερμικών εφαρμογών με τα αυστηρότερα πρότυπα ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας. Στην παρούσα εισάγονται καινοτομίες όπως η υποχρέωση των υποψηφίων να εγγυηθούν για το βασικό πρόγραμμα ερευνών εντοπισμού του γεωθερμικού δυναμικού (euro commitment), με σκοπό να υποχρεώσει τους υποψηφίους σε ορθή κοστολόγηση βάσει αποτίμησης ρίσκου, καθώς και η φάση ανταγωνιστικής διαπραγμάτευσης μεταξύ των διαγωνιζόμενων και της επιτροπής διαγωνισμού στην βάση των εγγυημένων προγραμμάτων ερευνών και των συμπληρωματικών προγραμμάτων τους.

ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΑΠ/42138/552/14.05.2021 (ΦΕΚ Β 1960) Δημοσίευση του νέου Κανονισμού Γεωθερμικών Εργασιών (KΓΘΕ) σε εφαρμογή του άρθρου 11 του ν.4602/2019 (ΦΕΚ Α’ 45) όπου τίθενται οι όροι και οι τρόποι διενέργειας εργασιών έρευνας, εκμετάλλευσης ή διαχείρισης γεωθερμικού δυναμικού, καθώς και κάθε άλλο θέμα σχετικό με την ορθολογική δραστηριότητα, την υγεία και την ασφάλεια και την προστασία του περιβάλλοντος.

Η γεωθερμική ενέργεια αποτελεί ήπια και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας με μικρό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, η οποία μπορεί να συμβάλει στην ενεργειακή αυτονομία και ασφάλεια ενός κράτους. Η Ελλάδα, λόγω κατάλληλων γεωλογικών συνθηκών, διαθέτει πλούσιο γεωθερμικό δυναμικό, το οποίο όμως δεν έχει αξιοποιηθεί αποτελεσματικά, παρά τα πολλαπλά οφέλη, τις τεχνολογικές εξελίξεις και καινοτομίες οι οποίες έχουν καταστήσει αλλού δυνατή την αποδοτική και ασφαλή εκμετάλλευση του.

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, με το Προσχέδιο Αναθεωρημένης Έκδοσης 2023 και το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, με την υπ΄ αριθμ. Υ.Α. 4/23.12.2019 (ΦΕΚ Β΄4893) , σηματοδοτούν την διείσδυση των ΑΠΕ στην ενεργειακή αγορά της χώρας και παρουσιάζεται ένας Εθνικός αναλυτικός οδηγός χάρτης για την επίτευξη συγκριμένων Ενεργειακών και Κλιματικών Στόχων έως το έτος 2030. Προβλέπει ένα πολύ μικρό μερίδιο της γεωθερμικής ενέργειας στο σύστημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, (100 MWe από γεωθερμία το 2030 και 300 MWe το 2040). Η συμβολή της γεωθερμικής ενέργειας συμπεριλαμβανομένων των GSHPs και της θερμότητας περιβάλλοντος) στην τελική κατανάλωση ενέργειας (οικιακός και τριτογενής τομέας) αναμένεται να είναι 734 ktoe το 2030. Επιπλέον, ο Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (2010) θεωρείται ως το κύριο νομοθετικό εργαλείο για την προώθηση συστημάτων ΑΠΕ για θέρμανση και ψύξη στον τριτογενή και οικιακό τομέα (Andritsos et al., 2015) και, στην πραγματικότητα, έχει καταστεί ο βασικός παράγοντας για την ανάπτυξη της αγοράς GSHP. Η νομοθεσία που τέθηκε πρόσφατα σε ισχύ περιλαμβάνει τον νέο νόμο για τη γεωθερμία (Ν. 4602/2019), το νέο καθεστώς στήριξης των ΑΠΕ (Ν.4416/2016) και τη σύσταση ενεργειακών κοινοτήτων Ν.4513/2018 για Ενεργειακές Κοινότητες και άλλες διατάξεις.

Σύμφωνα με το ΥΠΕΝ[1] ο Ν.4602/2019 εκσυγχρόνισε το ρυθμιστικό πλαίσιο για την γεωθερμία και αντικατέστησε τον Ν.175/2003 (ΦΕΚ Α’ 207). Εισήγαγε το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για την αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας τόσο υψηλής όσο και χαμηλής θερμοκρασίας.

Βασικές αλλαγές που επήλθαν εστιάζονται, μεταξύ άλλων, στην:

Τροποποίηση της κατηγοριοποίησης των γεωθερμικών πεδίων και κατάργηση των εννοιών «πιθανό» και «βεβαιωμένο» πεδίο. Πιο συγκεκριμένα, τα γεωθερμικά πεδία θα διακρίνονται σε τοπικού (θερμοκρασία ρευστού 30-90°C) και εθνικού ενδιαφέροντος (θερμοκρασία ρευστού άνω των 90°C). Επιπρόσθετα, οι ευρύτεροι χώροι μέσα στους οποίους υπάρχουν ενδείξεις παρουσίας γεωθερμικού δυναμικού θερμοκρασίας έως 90°C και δεν έχουν ακόμη χαρακτηριστεί με ΦΕΚ, ορίζονται ως «Περιοχές Γεωθερμικού Ενδιαφέροντος» (ΠΓΘΕ).
Αύξηση της ελάχιστης θερμοκρασία καθορισμού γεωθερμικού δυναμικού κατά 5°C, δηλαδή από τους 25°C, στους 30°C, παρέχοντας τη δυνατότητα αξιοποίησης αρκετών αγροτικών γεωτρήσεων για άρδευση.
Διαφοροποίηση του δικαιώματος της «Εκμετάλλευσης» του γεωθερμικού δυναμικού από αυτό της «Διαχείρισης», κατά τους ορισμούς τους ν. 4602/2019.
Απλοποίηση της διαδικασίας εκμίσθωσης στα πεδία τοπικού ενδιαφέροντος, καθώς σε περίπτωση αίτησης ενδιαφερομένου, η οικεία αποκεντρωμένη διοίκηση προχωρεί σε δημόσια πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος, διάρκειας 30 ημερών, η οποία δημοσιοποιείται με ανάρτηση στο κατάστημα της οικείας υπηρεσίας, καθώς και στον ιστότοπο αυτής και κοινοποιείται στους οικείους Δήμους.
Πρόβλεψη στην περίπτωση που η μίσθωση του δικαιώματος εκμετάλλευσης γεωθερμικού δυναμικού πραγματοποιείται για τον σκοπό κάλυψης θερμικών αναγκών σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και κέντρων υγείας και νοσοκομείων, να μην υφίσταται υποχρέωση προσκόμισης εγγυητικής επιστολής καλής εκτέλεσης της σύμβασης μίσθωσης, καθώς και καταβολής μισθώματος.
Αύξηση της διάρκεια μίσθωσης του δικαιώματος διαχείρισης και εκμετάλλευσης ή μόνον εκμετάλλευσης (αρχική διάρκεια μέχρι τριάντα (30) έτη, µε δικαίωμα μονομερούς παράτασης από το μισθωτή έως είκοσι (20) επιπλέον έτη).
Αξιοποίηση του γεωθερμικού δυναμικού στα πεδία αρμοδιότητας του συντονιστή της αποκεντρωμένης διοίκησης, στο πλαίσιο Σχεδίων Ανάπτυξης Γεωθερμικού Δυναμικού, με απώτερο σκοπό την ορθολογική χρήση του και την προστασία της ανανεωσιμότητας του φυσικού πόρου.
Πρόβλεψη δημιουργίας μητρώων καταγραφής και παρακολούθησης γεωθερμικών σημείων, καθώς και οργάνωσης διαδικτυακών πληροφοριακών πυλών στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΝ και της ΕΑΓΜΕ
Έμφαση στο ρόλο της Ε.Α.Γ.Μ.Ε. ως ο θεσμοθετημένος σύμβουλος της Ελληνικής Πολιτείας σε θέματα γεωθερμίας και στη συνεργασία της με το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και με τις αποκεντρωμένες διοικήσεις για την υποστήριξη του έργου της διαχείρισης των γεωθερμικών πεδίων. Παροχή δυνατότητας στις αποκεντρωμένες διοικήσεις να επιλέξουν, πέραν της Ε.Α.Γ.Μ.Ε., επιστημονικούς συμβούλους από οποιονδήποτε επιστημονικό, ερευνητικό ή ακαδημαϊκό φορέα, ΝΠΔΔ ή ΝΠΙΔ, είτε ακόμη και μεμονωμένους επιστήμονες, προκειμένου να βοηθηθούν στο έργο τους.

Σύμφωνα με το Ν.4602/2019, οι διατάξεις του Μεταλλευτικού Κώδικα (Ν.Δ.210/1973) και γενικότερα της μεταλλευτικής νομοθεσίας εφαρμόζονται και για το γεωθερμικό δυναμικό, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά με τις διατάξεις του Ν.4602/2019.

Συμπληρώνεται το θεσμικό πλαίσιο αξιοποίησης του γεωθερμικού δυναμικού της χώρας – Δημοσιεύθηκε σε ΦΕΚ η απόφαση για τα Γεωθερμικά πεδία εθνικού ενδιαφέροντος

Η ανάπτυξη της γεωθερμίας, στο πλαίσιο των στόχων του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα, ενισχύει την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας με την αξιοποίηση μίας εγχώριας πηγής ενέργειας, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και εξοικονόμηση ενέργειας για τους καταναλωτές. Στη χώρα μας υπάρχουν περιοχές με γεωθερμικά πεδία σε όλη την επικράτεια με έμφαση στην κεντρική και ανατολική Μακεδονία, στη Θράκη, σε νησιά του Ανατολικού και Βορειοανατολικού Αιγαίου και στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα. Η Υπουργική Απόφαση αφορά στα πεδία με θερμοκρασίες άνω των 90 βαθμών C (μέσης και υψηλής ενθαλπίας), όπου το γεωθερμικό δυναμικό αξιοποιείται κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σταθερής βάσης. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δια της αρμόδιας Γενικής Διεύθυνσης Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΓΔΟΠΥ), σε συνεργασία με την Ελληνική Αρχή Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), θα προχωρήσει το επόμενο διάστημα στην οριοθέτηση των περιοχών στις οποίες θα κινηθούν οι διαδικασίες προκήρυξης των διαγωνισμών. Για την οριοθέτηση θα ληφθεί υπόψη, μεταξύ άλλων, το ισχυρό επενδυτικό ενδιαφέρον που εκδηλώνεται στην αγορά. Η αξιοποίηση των γεωθερμικών πεδίων θα γίνει με βασικό κριτήριο την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική συναίνεση και την προτεραιότητα των τοπικών κοινωνιών στις θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν από τα νέα έργα. Η δυνατότητα της γεωθερμίας να διαθέσει ηλεκτρική ενέργεια βάσης ειδικά σε νησιωτικές και παραμεθόριες περιοχές, ενισχύει την ενεργειακή τους ασφάλεια και παρέχει τη ευκαιρία περαιτέρω ανάπτυξης των τοπικών δικτύων μεταφοράς και διανομής ρεύματος.

Η έρευνα, διαχείριση και εκμετάλλευση του γεωθερμικού δυναμικού, με εξαίρεση τα πεδία τοπικού ενδιαφέροντος και τις ΠΓΘΕ, υπάγεται στην αρμοδιότητα του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Η έρευνα, διαχείριση και εκμετάλλευση του γεωθερμικού δυναμικού σε πεδία τοπικού ενδιαφέροντος και τις ΠΓΘΕ υπάγεται στην αρμοδιότητα του συντονιστή Αποκεντρωμένης Διοίκησης.

Η απόφαση αποτελεί μέρος της προσπάθειας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) και ειδικότερα της Γενικής Γραμματείας Ενέργειας και Ορυκτών Πρώτων Υλών να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο, σταθερό, σύγχρονο και διαφανές επενδυτικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της γεωθερμίας, με αυστηρά πρότυπα ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας, που θα συμβάλει στην επίτευξη των σκοπών του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα.

Σε συνέχεια της δημοσίευσης του νέου Κανονισμού Γεωθερμικών Εργασιών και της ΥΑ για τους όρους και διαδικασίες μίσθωσης δικαιωμάτων σε γεωθερμικά πεδία εθνικού ενδιαφέροντος και μη χαρακτηρισμένων περιοχών, συντάχθηκε η απόφαση αυτή η οποία εξειδικεύει τους όρους και διαδικασίες μίσθωσης δικαιωμάτων σε γεωθερμικά πεδία τοπικού ενδιαφέροντος και περιοχών γεωθερμικού ενδιαφέροντος (θερμοκρασία από 30°C ως 90°C).

Την σύνταξη της απόφασης επιμελήθηκε εξειδικευμένη Ομάδα Εργασίας που ενσωμάτωσε καινοτομίες και εγγυήσεις για την ανάπτυξη της έρευνας και ορθολογικής εκμετάλλευση του γεωθερμικού δυναμικού στα παραπάνω πεδία και περιοχές. Η επισπεύδουσα αρχή είναι η Γενική Διεύθυνση Ορυκτών Πρώτων Υλών του ΥΠΕΝ και ειδικότερα η Δ/νση Ανάπτυξης και Πολιτικής, τα στελέχη της οποίας συνέβαλαν αποφαστικά στην επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος.Ειδικότερα για την γεωθερμία, εντός του δεύτερου εξαμήνου του 2022, προωθήθηκε σε μεγάλο βαθμό το κανονιστικό πλαίσιο αξιοποίησης του γεωθερμικού δυναμικού της χώρας, το οποίο προβλέπεται στον ν. 4602/2019.

Με τη βιώσιμη ανάπτυξη και χρήση της γεωθερμίας προσφέρονται οφέλη στην τοπική οικονομία μέσα από εφαρμογές θερμικής ενέργειας στον πρωτογενή τομέα (θερμοκήπια, ξηραντήρια, ιχθυοκαλλιέργειες κλπ), σε ιαματικές – τουριστικές επιχειρήσεις, βιοτεχνικές και ήπιες βιομηχανικές χρήσεις, στην τηλεθέρμανση αστικού χαρακτήρα, δημόσιων κτιρίων κλπ.

Η Ελλάδα έχει υστερήσει στην ανάπτυξη της γεωθερμίας

Η Ελλάδα σε σύγκριση με άλλες χώρες ξεκίνησε τις έρευνες σχετικά αργά και δειλά το 1970 μέσω του ΙΓΜΕ. Το 1985 η τότε κυβέρνηση παραχώρησε στην ΔΕΗ ως κρατικό μονοπώλιο το δικαίωμα έρευνας και εκμετάλλευσης στο νησιωτικό σύμπλεγμα Μήλου – Κιμώλου-Πολυαίγου, στην Νίσυρο και την Λέσβο, το δε 2000 στην χερσόνησο των Μεθάνων. Κατόπιν λανθασμένων επιλογών και κακής διαχείρισης κρίσης, λόγω διαρροών σε μία παραγωγική γεώτρηση στην Μήλο, το πρόγραμμα ερευνών διεκόπη το 1993. Η ΔΕΗ συνέχισε την έρευνα στην Λέσβο έως το 2009 όταν μεταβίβασε τα δικαιώματά της στην θυγατρική της ΔΕΗ Ανανεώσιμες το 2011. H ΔΕΗ Ανανεώσιμες επί μία 10ετία (2011 – 2021) δεν προχώρησε σε επενδύσεις στη γεωθερμία, αλλά την τελευταία διετία επανεκκίνησε τις έρευνες. Το 2012 εν μέσω της οικονομικής κρίσης το ΥΠΕΝ προκήρυξε διεθνείς διαγωνισμούς μίσθωσης δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης σε 8 περιοχές (Δέλτα Έβρου, Δέλτα Νέστου, Σαμοθράκη, Ακροπόταμος, νότια Χίος, Ικαρία, Σπερχειάδα και Σουσάκι) που κηρύχθηκαν άγονοι με ευθύνη των τότε προσωρινών αναδόχων. Ο περσινός, δε, διαγωνισμός για γεωθερμική έρευνα στην νότια λεκάνη Στρυμώνα, δυτικό δέλτα Νέστου, Ακροπόταμο Καβάλας και στην νότια λεκάνη του Έβρου, κρίθηκε άγονος. Για σύγκριση, η γείτων χώρα την ίδια περίοδο (1985 – 2022) έκαμε άλματα και βρίσκεται στην 4^η θεση παγκοσμίως στην εγκατεστημένη ισχύ με 1,7 GWe.

Είναι γνωστό πως η ώθηση στις ΑΠΕ που δόθηκε στην χώρα μας από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 αφορούσε κυρίως σε φωτοβολταϊκά και κατόπιν σε αιολικά πάρκα με σοβαρά κρατικά οικονομικά κίνητρα, καθιστώντας την επένδυση στις ΑΠΕ αυτές ασφαλή και με εγγυημένο εισόδημα. Αντίθετα, η γεωθερμία απαιτεί νωρίς μεγάλη δαπάνη (CAPEX) για την έρευνα εντοπισμού του δυναμικού, με πολύ αυξημένο γεωλογικό ρίσκο πριν την βεβαίωση του προς εκμετάλλευση ενεργειακό δυναμικό. Σημειώνεται ότι τόσο κατά τη προκήρυξη των διαγωνισμών του 2012 όσο και του πρόσφατου του 2023 απουσίαζαν κίνητρα και ένα συνεκτικό πρόγραμμα στήριξης επενδυτών στην γεωθερμία, σε αντίθεση με πολλές χώρες τόσο στην ΕΕ όσο και στην ευρύτερη περιοχή που προσελκύουν με διάφορα κίνητρα κεφάλαια

[1] https://ypen.gov.gr/energeia/oryktes-protes-yles/geothermia/nomothesia/

Ενέργεια: Πολιτικές