Ως συμπληρώματα διατροφής (ΣΔ) ορίζονται τα προϊόντα που δρουν συμπληρωματικά στη διατροφή, χωρίς να υποκαθιστούν τα κοινά τρόφιμα. Αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές συστατικών (μεμονωμένων ή σε συνδυασμό) με θρεπτικές ή φυσιολογικές επιδράσεις και διατίθενται στο εμπόριο σε καθορισμένες μονάδες περιεκτικότητας και σε τιτλοδοτημένες, δοσιµετρικές φαρμακοτεχνικές μορφές (κάψουλες, παστίλιες, δισκία, χάπια, φακελάκια σκόνης, φύσιγγες υγρού προϊόντος, φιαλίδια με σταγονόμετρο).
Τα συμπληρώματα διατροφής κατηγοριοποιούνται σε βιταμίνες, μέταλλα, αμινοξέα, βότανα (υγρά και ξηρά εκχυλίσματα, θεραπευτικά φυτά, αιθέρια έλαια), υπερτροφές (superfoods), λιπαρά οξέα και προβιοτικά. Οι διατροφικές τους ουσίες προστίθενται σε όσες προσλαμβάνονται από τις τροφές, συμπεριλαμβανομένων αυτών από εμπλουτισμένα τρόφιμα. Σε αντίθεση με τα συμβατικά τρόφιμα, τα συμπληρώματα διατροφής δεν αποτελούνται από μια πολύπλοκη φυσική δομή που περιλαμβάνει συγκεκριμένα μακροθρεπτικά συστατικά (υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεΐνες).
Αν και μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή είναι αρκετή για την απόκτηση των απαραίτητων μικροθρεπτικών συστατικών, σε ορισμένες περιπτώσεις τα συμπληρώματα είναι χρήσιμα όταν είναι αδύνατο να καλυφθούν οι διατροφικές ανάγκες.
Ως πρώτο κανάλι διανομής των ΣΔ παραμένουν τα φαρμακεία (φυσικά ή ηλεκτρονικά σημεία), στα οποία αντιστοιχεί περίπου το 80% των συνολικών πωλήσεων. Μεταξύ αυτών, κυριαρχούν τα σκευάσματα για την τόνωση της ενέργειας, την πέψη, τα προϊόντα για την καταπολέμηση του άγχους και την υποβοήθηση του ύπνου. Οι τρεις αυτές κατηγορίες συμπληρωμάτων διατροφής αντιπροσωπεύουν το 80% του κύκλου εργασιών στα φαρμακεία και το υπόλοιπο κατανέμεται στα σούπερ μάρκετ και στα καταστήματα παραφαρμακευτικών ειδών.
Από το 2018, η αγορά ΣΔ επεκτείνεται και αναμένεται να συνεχίσει την ανάπτυξη μέχρι το 2028, καθώς εκτιμάται ότι η αξία της ανέρχεται σε 239,4 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, σε σύγκριση με περίπου 137 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ το 2021. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στην εύκολη προσβασιμότητά τους και στη διάθεσή τους ως μη συνταγογραφούμενα προϊόντα.
Στην ευρωπαϊκή αγορά, η κατανάλωση ΣΔ στον ενήλικο πληθυσμό κυμαίνεται πάνω από το 50% στη Φινλανδία και στη Δανία. Στην Ελβετία κυμαίνεται στο 47%, στην Ολλανδία στο 42%, στο Βέλγιο στο 38%, στην Ελλάδα στο 31%, στις Πορτογαλία, Ουγγαρία και Γερμανία στο 24-26%, στο Ηνωμένο Βασίλειο 28-30%, στη Γαλλία στο 22%, στη Σουηδία στο 21% και τα χαμηλότερα ποσοστά καταγράφονται στην Ισπανία (13%), στην Πολωνία (10%) και στην Ιταλία (5%).
Στην Ελλάδα, οι προτιμώμενες κατηγορίες ΣΔ είναι οι πολυβιταμίνες μαζί με μέταλλα, οι απλές πολυβιταμίνες, τα συμπληρώματα ασβεστίου και σιδήρου και οι βιταμίνες D και C.
Η πλειονότητα των καταναλωτών ΣΔ είναι οι γυναίκες, πιθανότατα διότι τείνουν να ακολουθούν μια πιο υγιεινή διατροφή και τρόπο ζωής από τους άνδρες. Επιπλέον, οι γυναίκες λαμβάνουν ΣΔ για συγκεκριμένους λόγους, ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα: προγεννητικές βιταμίνες, ασβέστιο και βιταμίνη D στη μετεμμηνόπαυση για την πρόληψη οστεοπόρωσης. Επιπλέον, στις περισσότερες από τις μελέτες, η χρήση ΣΔ αυξάνεται με την ηλικία. Οι ηλικιωμένοι κινδυνεύουν από υποσιτισμό για διάφορους λόγους, όπως δυσκολίες στη μάσηση, δυσαπορρόφηση, άνοια και συνοσηρότητες, επομένως τα συμπληρώματα μπορεί να τους βοηθήσουν να καλύψουν τις διατροφικές απαιτήσεις του οργανισμού τους. Προκειμένου να ξεπεραστούν οι ελλείψεις σε βιταμίνη Β12, βιταμίνη D και ασβέστιο, που εμφανίζονται συχνά σε αυτόν τον πληθυσμό, πολλές χώρες συνιστούν τη λήψη συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων.
Παραδόξως όμως, οι ηλικιωμένοι δεν καταναλώνουν ΣΔ για διατροφικούς λόγους, αλλά για να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό τους ή για να συμπληρώσουν μια θεραπεία που αφορά την υγεία συγκεκριμένων οργάνων του σώματος.
Νομοθετικά ως «συμπληρώματα διατροφής»[1] νοούνται, τα τρόφιμα με σκοπό τη συμπλήρωση της συνήθους δίαιτας, τα οποία αποτελούν συμπυκνωμένες πηγές θρεπτικών συστατικών ή άλλων ουσιών με θρεπτικές ή φυσιολογικές επιδράσεις, μεμονωμένων ή σε συνδυασμό, και τα οποία διατίθενται στο εμπόριο σε δοσιμετρικές μορφές, ήτοι μορφές παρουσίασης όπως, κάψουλες, παστίλιες, δισκία, χάπια και άλλες παρόμοιες μορφές, καθώς και φακελάκια σκόνης, φύσιγγες υγρού προϊόντος, φιαλίδια με σταγονόμετρο, και άλλες παρόμοιες μορφές υγρών και κόνεων που προορίζονται να ληφθούν σε προμετρημένες μικρές μοναδιαίες ποσότητες
Ως «θρεπτικά συστατικά», νοούνται οι βιταμίνες και τα ανόργανα στοιχεία.
Τα συμπληρώματα διατροφής πρέπει να συμμορφώνονται με τους γενικούς κανόνες για την επισήμανση των τροφίμων και να αναγράφουν τις ακόλουθες ενδείξεις:
- τη συνιστώμενη για ημερήσια κατανάλωση δόση του προϊόντος
- προειδοποίηση να μην γίνεται υπέρβαση της συνιστώμενης ημερήσιας δόσης
- δήλωση ότι τα συμπληρώματα διατροφής δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο μιας ισορροπημένης διατροφής
- δήλωση σύμφωνα με την οποία το προϊόν πρέπει να φυλάσσεται μακριά από τα μικρά παιδιά.
Τα συμπληρώματα διατροφής στην Ελλάδα υπάγονται στην αρμοδιότητα του Ε.Ο.Φ. (Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων) και χαρακτηρίζονται ως βιομηχανικά προϊόντα και όχι ως φάρμακα. Δεν υπόκεινται σε έγκριση, δηλαδή σε προηγούμενη αξιολόγηση και αδειοδότηση, αλλά σε κατασταλτικό έλεγχο και γνωστοποίηση στον ΕΟΦ. Από το Νοέμβριο του 2013, με σχετική υπουργική απόφαση επιτρέπεται η πώλησή τους και από άλλα σημεία εκτός του χώρου των φαρμακείων (αρ.6 ΥΑ ΓΠ/οικ. 103499/ 2013, ΦΕΚ Β 2855/ 11.11.2013).
Η κύρια νομοθετική ρύθμιση είναι η Οδηγία 2002/46/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΫ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΊΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ της 10ης Ιουνίου 2002 για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί των συμπληρωμάτων διατροφής, η οποία τροποποιείται από σειρά Κανονισμών και προκύπτει η τελική τροποποιημένη.
Οι τροποποιητικές είναι οι ακόλουθες:
Οδηγία 2006/37/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΉΣ για την τροποποίηση του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας 2002/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά την προσθήκη ορισμένων ουσιών
Κανονισμός (ΕΚ) 1137/2008 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΫ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΊΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ της 22ας Οκτωβρίου 2008 για την προσαρμογή στην απόφαση 1999/468/ΕΚ του Συμβουλίου ορισμένων πράξεων που υπόκεινται στη διαδικασία του άρθρου 251 της συνθήκης, όσον αφορά την κανονιστική διαδικασία με έλεγχο — Προσαρμογή στην κανονιστική διαδικασία με έλεγχο — Μέρος Ι
Κανονισμός (ΕΕ) 2017/2470 για την κατάρτιση του ενωσιακού καταλόγου νέων τροφίμων σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) 2015/2283 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τα νέα τρόφιμα
Κανονισμός (ΕΕ) 2017/1203 για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1925/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά το οργανικό πυρίτιο (μονομεθυλοσιλανοτριόλη) και τους ασβεστιούχους φωσφορυλιωμένους ολιγοσακχαρίτες (POs-Ca®) που προστίθενται στα τρόφιμα και χρησιμοποιούνται στην παρασκευή συμπληρωμάτων διατροφής
Κανονισμός (ΕΕ) 2015/2283 σχετικά με τα νέα τρόφιμα, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1169/2011 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 258/97 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1852/2001 της Επιτροπής
Κανονισμός (ΕΕ) 2015/414 για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά το άλας του (6S)-5-μεθυλοτετραϋδροφολικού οξέος με γλυκοζαμίνη που χρησιμοποιείται στην παρασκευή συμπληρωμάτων διατροφής
Κανονισμός (ΕΕ) 119/2014 για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1925/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τους εμπλουτισμένους με χρώμιο ζυμομύκητες που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή συμπληρωμάτων διατροφής και το γαλακτικό χρώμιο (III), τριένυδρο, που προστίθεται σε τρόφιμα
Κανονισμός (ΕΕ) 609/2013 «για τα τρόφιμα τα οποία προορίζονται για βρέφη και μικρά παιδιά και για τα τρόφιμα που προορίζονται για ειδικούς ιατρικούς σκοπούς, και ως υποκατάστατα του συνόλου του διαιτολογίου για τον έλεγχο του σωματικού βάρους και για την κατάργηση της οδηγίας 92/52/ΕΟΚ του Συμβουλίου, των οδηγιών της Επιτροπής 96/8/ΕΚ, 1999/21/ΕΚ, 2006/125/ΕΚ και 2006/141/ΕΚ, της οδηγίας 2009/39/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και των κανονισμών της Επιτροπής (ΕΚ) αριθ. 41/2009 και (ΕΚ) αριθ. 953/2009»
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 536/2013 της Επιτροπής, της 11ης Ιουνίου 2013 , για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 432/2012 σχετικά με τη θέσπιση καταλόγου επιτρεπόμενων ισχυρισμών υγείας που διατυπώνονται για τα τρόφιμα, εξαιρουμένων όσων αφορούν τη μείωση του κινδύνου εκδήλωσης ασθένειας και την ανάπτυξη και υγεία των παιδιών
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 432/2012 της Επιτροπής, της 16ης Μαΐου 2012 , σχετικά με τη θέσπιση καταλόγου επιτρεπόμενων ισχυρισμών υγείας που διατυπώνονται για τα τρόφιμα, εξαιρουμένων όσων αφορούν τη μείωση του κινδύνου εκδήλωσης ασθένειας και την ανάπτυξη και υγεία των παιδιών
Κανονισμός (ΕΕ) 1161/2011 για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1925/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 953/2009 της Επιτροπής όσον αφορά τους καταλόγους ανόργανων ουσιών που μπορούν να προστίθενται σε τρόφιμα
Κανονισμός (ΕΚ) 1170/2009 για την τροποποίηση της οδηγίας 2002/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1925/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τους καταλόγους βιταμινών και ανόργανων συστατικών και των μορφών τους που μπορούν να προστεθούν σε τρόφιμα, συμπεριλαμβανομένων των συμπληρωμάτων διατροφής
Κανονισμός (ΕΚ) 1137/2008 για την προσαρμογή στην απόφαση 1999/468/ΕΚ του Συμβουλίου ορισμένων πράξεων που υπόκεινται στη διαδικασία του άρθρου 251 της συνθήκης, όσον αφορά την κανονιστική διαδικασία με έλεγχο — Προσαρμογή στην κανονιστική διαδικασία με έλεγχο — Μέρος Ι
Κανονισμός (ΕΚ) 1924/2006 σχετικά με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας που διατυπώνονται για τα τρόφιμα
Οδηγία 2006/125/ΕΚ της Επιτροπής, της 5ης Δεκεμβρίου 2006 , για τις μεταποιημένες τροφές με βάση τα δημητριακά και τις παιδικές τροφές για βρέφη και παιδιά μικρής ηλικίας (Κωδικοποιημένη έκδοση)
Κανονισμός (ΕΚ) 178/2002 για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων
Οδηγία 96/8/ΕΚ της Επιτροπής, της 26ης Φεβρουαρίου 1996, σχετικά με τα τρόφιμα που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν σε δίαιτες μειωμένων θερμίδων για απώλεια βάρους
